Нэр нь үл мэдэгдэх буюу нэргүй баатрууд гэж бий.Тэднийгээ ард түмэн нэр нь дуурссан баатруудаас дутахгүй хүндэлдэг. Тийм баатруудын гавьяаг дурсахын тулд мөнх гал, дурсгалын булш үйлдээд санан дурсдаг. Эрхэмсэг талийгаачийн шарилыг хүнээр, малаар тахиж ёсолдог балар үе нэгэнт өнгөрсөн тул тэмдэглэлт өдрүүдээр цэцэг өргөх гэхчилэнгийн зөв боловсон тайлга үйлддэг болж. Шинэ шинэ баатруудын гавьяа тодорч л байдаг боловч “нэр үл мэдэгдэх” нөхдийн талаар маргаан гараад байдаггүй. Бид үр ачдаа Тэмүүжин, Сүхбаатар гэхчилэнгийн нэр өгч тэдний дурсгалыг бас хүндэлдэг. Монголчуудын дунд түгээмэл байдаг “Нэргүй” гэдэг нэр ч гэсэн нэр нь тодроогүй баатруудын дурсгалын нэр бас мөн.

Харин өдөр нь үл мэдэгдэх ой, үйл явдал гэж буй. Тийм явдал болсон нь тодорхой, түүхийн голдрилыг, хүн ардын хувь тавиланг өөрчилсөн нь тодорхой. Харин хэдэн оны хэдэн сарын хэдэнд гэдэг нь балархай. Зуун зууны тэртээд үлдсэн тэрхүү явдлын огноог хэн ч санахааргүй мартагдсан байдаг. Гэтэл хүн зоноороо түүнийгээ дурсмаар тэмдэглэмээр байдаг.

Хүсэл байгаа боловч биелүүлэхэд амаргүй. Хэн ч мэдэхгүй байна гэдэг бол хэн ч мэдэж болно гэсэн логик учраас хэтэрхий маргаантай. Өөрийн саналыг батлах боломж “0”-тэй тэнцүү боловч бусдын саналыг унагаах бололцоо бараг 100 хувь. “Чи наадахаа нотлоодох” гэхэд л өрсөлдөгчийн санаа нисээд явчих нь энүүхэнд. Бусдын бурууг нотлох нь өөрийнхөө зөвийг нотлохтой дүйхгүй юм аа гэхэд дөхөж очих хэмжээний ид бахыг эзэндээ авч ирдэг золиг шүү дээ. Нэр нь тодорхой ч огноо нь тодорхойгүй түүхт явдлыг тодруулахад ийм бэрхшээл гардаг.

Саяхан Чингис хааныхаа төрсөн өдрийг товлож байхад өрнөсөн маргаан ч ийм учиртай. Тэрнээс биш Чингис хааны төрсөн өдрийг тэмдэглүүлэхгүй гэсэн далд санаа биш байх л даа.

1921 оны ардын хувьсгалын ойг бид долдугаар сарын 11-13 -нд тэмдэглэсээр иржээ. Уул нь ардын журамт цэрэг гуравдугаар сарын 18-нд Хиагтыг гамингаас чөлөөлсөн гэж заадаг. (Яагаад ч “журамт” цэрэг гэсэн юм бүү мэд. Баронд хөөгдөөд Хиагтад зугтаж очсон гамин цэргүүдтэй харьцуулахад хавьгүй эмх журамтай байсан юм болов уу).

Ялсан намын сүр хүчийг бадруулсан нөхдүүд долдугаар сарын эхээр янзын сайхан наадам хийж ялалтаа угаажээ. Наадам гэдэг бол нүүдэлчдийн хувьд “бүх ард түмний хүлээн авалт” юм шүү дээ. Мянга мянган жил “хээрийн хүлээн авалт” хийсэн туршлагатай монголчууд муу нэртэй “мичин жил” хүртэл тэнгэр сайхан байдаг тийм өдрийг сонгосон нь долдугаар сарын аравд орчим аж.

Үргэлжлэлийг эндээс уншина уу