Хаа хаанаа мөнгө цаас муутай амаргүй байгаа энэ өдрүүдэд бид Канадын “Хан ресурс” компанид төлөхөөр 70 сая ам.долларыг эксроу дансанд байрлууллаа. Ядсан энэ үед бас л мөнгө шүү дээ. Харин ч Олон улсын Арбитрын шүүхээс 100 сая ам.долларыг уг компанийг хохироосны нөхөн төлбөрт өгүүлэх шийдвэр гаргасныг өнгөрсөн гуравдугаар сард нүүрээ ширлэн гуйж байж тус компанийнхантай ширээний ард суусны эцэст 30 саяар хорогдуулсан хэрэг. Бид энэ нөхөн төлбөрийг төлөхгүй гэж гонгинох ямар ч эрхгүй. Бид олон улсын дүрэм журмаар тоглож чадаагүйнхээ төлөө, бизнесийн наад захын дүрэм журмыг биелүүлээгүйнхээ төлөө өгч байгаа төлбөр юм. Нэгэнт Олон улсын Арбитрын шүүх шийдвэр гаргасан л бол өгөхөөс аргагүй. Тэгэхгүй бол гадаадад бүртгэлтэй хөрөнгүүдийг зараад эхэлдэг, цаашлаад Арбитрын шүүхийн шийдвэрийг биелүүлэхгүй бол дэлхийд ганцаардаад эхэлдэг. Нэгэнт дэлхийгээс нүүхгүйгээс хойш энэ мөнгийг нь өгөхөөс аргагүйд хүрч байгаа юм. Тэгэхээр бид өөрсдөө муу байсныхаа төлөө өгсөн энэ мөнгөндөө горойж гортийгоод суугаад нэмэргүй.
Харин энэ явдлаас юу ойлгов. “Хан ресурс”-ын сургамж юу байв гэдгийг ярих нь зүйтэй. Тэр үед юу болсон бэ. Канадад бүртгэлтэй “Хан ресурс” компанийн Дорнодын ураны орд газарт эзэмшиж байсан 237А дугаартай тусгай зөвшөөрлийг 2009 оны долдугаар сарын 10-ны өдөр цуцалснаар бүх хэрэг мандав. Нөхөн сэргээлт хийгээгүй, Монголд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль журмыг биелүүлээгүй гэсэн шалтгаанаар лицензийг цуцалжээ. Үүнээс гуравхан сарын өмнө мэргэжлийн хяналтын байцаагч ирээд сайн байгаа талаар дүгнэлт гаргачихсан байхад арай л үнэмшилгүй шалтгааныг манайхан олжээ. Харин бодит байдал арай өөр байлаа. Тухайн үед Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан С.Баяр ОХУ-д Элчин сайдаар сууж байсан, орос школтой, Орост элэгтэй гэж байнга хэлэгдэж байв. Үнэхээр ч тэгж бодохоос аргагүй үйл явдлууд өрнөж байлаа. Оросын “Роснефт”-ийн 100 шатахуун түгээх газрыг оруулж ирэхээс эхлээд бүх зүйл тийшээ ханарч байв. Бас нэг мэдэхэд энд тэндхийн боомтоор хойшоо гараад явчихдаг Ерөнхий сайдтай боллоо ч гэсэн шүүмжлэн бичиж байсан үе. С.Баяр нэг удаа хойшоо айлчлалаар явж ирсний дараа бүх зүйл “Хан ресурс”-ын эсрэг өрнөжээ. Оросуудтай нийлж “Дорнод Уран”-ыг байгуулаад хамтдаа “алаад өгнө” гэсэн яриа болж, ирээд “Хан ресурс”-ыг үгүй болгохоор шат шатандаа ярьсан байна. Тэр үед Цөмийн энергийн газрын даргаар С.Энхбат ажиллаж байв. Хууль дүрмийн дагуу ийм байна, ингэвэл дараагийн эрсдэл юу болох талаар хэн ч ярьсангүй, ярихыг ч хүссэнгүй. Нэгэнт Ерөнхий сайд хүссэн бол биелүүлнэ гэсэн зарчмаар явсан нь харагддаг. Ухаангүй ноёнд урагшгүй албат гэдэг л болсон. Тэгээд ч тэр үед С.Баярын баяризм газар авсан байлаа. Төрийн албыг хийж чадахгүй байна гээд хүмүүсийг загнаад загнаад явчихна. Тэр нь бас олон нийтэд таалагдах маягтай. Төр нь юмаа мэднэ гээд бизнесийнхнээс булаах шахуу болдог. Лицензээ сайн дураар авчирч өгөгсөд олширч байв. Дарга тэгж байгаа бол бүгд хүлээн зөвшөөрөх маягтай. Хууль гэдэг цаасан дээр бичсэн тэмдэгт л болж үлдэж байв. Гэвч юу гээд л гадныхан манайх шиг байхав дээ.
Лицензээ цуцлуулсан “Хан ресурс”-ынхан МХЕГ, АМГ, Цөмийн энергийн газар, цаашлаад Ерөнхий сайдад хүртэл гомдол гаргаж, асуудлаа шийдэх гэж их үзсэн юм билээ. С.Баяраас ч дараа нь түүнийг залгамжилсан Сү.Батболдоос ч их гуйж, хүсэлт тавьж байсан гэдэг. Харин Монголд нэг дарга нь оросуудтай нийлнэ гээд бодчихсон учраас канадууд үнэн сонин биш байлаа. Ингээд 2011 онд канадууд Арбитрын шүүхэд өгч, үйл явдал шат дамнан, сунжран явсаар 2015 онд манайх буруутсан нь олон улсын шүүхээр баталгаажсан юм. Ерөөсөө л нэг хүний дураараа зан. Ерөнхий сайд бол бүгдийг мэднэ гэсэн зангаас үүдсэн л хэрэг. Алдаанаасаа сургамж авдаг хүнийг ухаантай, ухаарч сэхээрч чадахгүй байгааг нь тэнэг хүн гэдэг шиг адилхан алдаагаа ойлгож байгаа ард түмэн ухаантай, үгүй нь тэнэг ард түмэн болж таарна.
ҮРгэлжлэлийг эндээс уншина уу