Монголчууд бид эрт цагаас төрт ёсоо дээдэлж, төрөө хүндлэн шүтэж ирсэн билээ. Тиймдээ ч төрийн үйл хэрэг ариун шударга байх нь хэн бүхний хүлээлт юм. 1990 оноос сонгууль хийж эхэлснээс хойш саналыг гараар тоолж байсан нь ганц хоёр гомдол дагуулж түүний улмаас саналыг удаан тоолдог, булхай орох хандлагатай гэсэн асуудал гарч эхэлсэн.

 

Эдгээр дутагдлыг арилгах зорилгоор 2012 оноос эхлэн сонгуульдаа “хар машин” ашиглаж эхэлсэн билээ. Гэвч бид нэг юм сэдхээрээ сайн муу, ашигтай ашиггүй, бусад орны туршлага зэргийг сайн судлалгүйгээр шууд авч ашигладгаараа сул талыг үүсгэдэг байж болох юм.

 

Жишээ нь Монголд “хар машин” орж ирсэн түүхийг сонирхоход 2011 оны 11 дүгээр сарын 10-нд УИХ дээр автоматжуулсан системийг хуульчилж улмаар 2011 оны 12 дугаар сарын 27-нд буюу 1 сар гарангийн хугацаанд л шууд тэр хар машинаа худалдаж аваад л ашиглачихаж байгаа юм.

 

Үүний үр дүнд ард түмэн эсэргүүцэх, үл ойлгох, бухимдах, үл итгэх гээд олон асуудал мэр сэр гарч байсан ч үүнийг шийдвэрлэж ирээгүй. Хар машинаараа зүтгүүлсээр 2016 оны сонгуультайгаа золгож байна.

 

Гэтэл хар машиныг ашиглаж байгаа бас нэг орон бол Филиппин улс юм. Гэхдээ Филиппин улс биднээс арай няхуур хийсэн гэхүү дээ. Филиппин улсын Сонгуулийн Комисс нь 1997 онд автоматжуулсан систем ашиглах талаар шийдвэр гаргасан нь сонирхол татаж буй юм.

 

Түүнээс хойш 2010 он хүртэл 13 жил судалж, сайн мууг нь шүүн тунгааж хэлэлцэж байж 2010 оны сонгуульдаа хэрэглэж эхэлсэн бөгөөд энэ цаг үед бол хаанаас авах, аюулгүй байдлаа яаж хангах, ард түмний санал бодлыг бүрэн гүйцэд мэдэх зэрэг олон ажлыг хийсэн байх болно. Бидэн шиг “бушуу туулай борвиндоо баастай” гэгчийн түүх болоогүй билээ.