“Таван толгой”-н нүүрсний орд нөөцөөрөө Монголд төдийгүй дэлхийд тэргүүлдэг. 6.5 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэйгөөс гуравны нэг нь өндөр үнээр зарагдах коксжих нүүрс гэж геологичид ярьдаг. Урд хөршийн гангийн үйлдвэрүүдийн өндөр үнээр худалдаж авдаг коксжих нүүрсийг “Энержи ресурс” шиг угааж баяжуулаад гаргавал овоо үнээр худалдчих боломж бэлхнээ бий. Нүүрсээ тээх төмөр замаа урд хөрш рүү татчихвал монголчуудыг овоо хэдэн жил тэжээх нөөц өмнийн говийн хөрсөн доор байгаа. Мэдээж том орд гэдэг утгаараа Таван толгойн ард том эрх ашиг яваа. Австралид үер болж монгол нүүрс хаданд гарахаас бүр өмнө яригдаж эхэлсэн төмөр замын бүтээн байгуулалт нарийн, өргөн цариг гэсэн гэнэн гэмээр тайлбартайгаар өнөөг хүртэл ажил болоогүй нь энэ ордын цаана хэр том зодоон, хэчнээн их өрсөлдөөн өрнөдгийн наад захын нотолгоо. Өнгөрсөн засгийн үед М.Энхсайханаар ахлуулсан ажлын хэсэг Японы “Сумитома”, Хятадын “Шинхуа”-тай хамтарч Таван толгойг цогцоор нь ашиглах хэлэлцээр хийж байв. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд гарын үсэг зурдгийн даваан дээр УИХ-ын дарга “Үгүй шүү” гэж алхаа тогшсон нь энэ ордод улс төрийн сонирхол хэр өндөр байдгийн хамгийн сүүлийн жишээ. Шинэ засгийн эхлээд дуугарч байгаа, улстөржүүлээд эхэлсэн сэдэв ч Таван толгой болж байна.
Саяхан гэхэд л эдийн засагч П.Хашчулуун Таван толгойг бараг л хятадуудад өгсөн, нууц гэрээ хийсэн гэсэн агуулгатай мэдэгдэл хийсэн нь олны анхааралд байна. “Эрдэнэс таван толгой”-н TTJVCO-той хийсэн гэрээ өнөөдөр сөхөгдөж байгаа нь шинэ асуудал биш. Тус компанийн Үйлдвэрчний эвлэлийн дарга С.Эрдэнэ өөр дээрээ бензин асгаж шатаах үеэрээ энэ асуудлыг ярьж байв. "Эрдэнэс Таван толгой" компанийн зүүн Цанхид Австралийн компани гэрээгээр олборлолт явуулж байсан юм. Нүүрсний зах зээл хэцүүдсэн өнгөрсөн жилүүдэд хэт өндөр өртгөөр олборлолт явуулж байсан Австралийн компанид төлбөрийг нь төлж хүчрэхээ байж, сүүлдээ өнөө компани нь олборлолтоо зогсоож байсныг уншигчид тод санаж байгаа байх. Дараахан нь өндөр өртгөөр олборлолт хийж байсан Австралийн компани ажлаа зогсоож, ТТJVCO компанитай гэрээ хийж хямд зардлаар олборлолт явуулах шийдэлд хүрсэн гэх мэдээлэл цацагдаж байв. Яг энэ үеэр өөрийгөө шатаадаг Эрдэнэ “Таван толгойн ажилчдыг Хятадын компани руу шилжүүлэх гэж байна” хэмээн шүүмжилж байв.
Тухайн үед “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгч Т.Билгээ “Эрдэнэс Таван толгой” ХК Таван толгой ордын зүүн Цанхийн уурхайд 2011 онд сонгон шалгаруулалт зарлахад Австралийн “Махмахон” компани оператороор шалгарсан юм. Энэ компани Монголд бүртгэлтэй “TTJVCO” гэдэг компаниараа дамжуулж үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. “Эрдэнэс Таван толгой” “TTJVCO” компанид олборлолтын өртгийг нь төлдөг байсан юм. Зүүн Цанхид ажилладаг хүмүүс нь манай компанийн ажилчид. Харин оператор компанийн зүгээс техник хэрэгсэл, менежментийг хариуцаж байсан” гэсэн тайлбар хийсэн байдаг.
Сая дэгдсэн дуулиан эдийн засагч Ч.Хашчулууны үгээс эхтэйг өмнө онцолсон. Тэрээр “Том төслүүдийг хөдөлгөхөд гацаа үүсч байна. “Таван толгой”-г аваад үзэхэд хөрөнгө оруулалт авах бүрэн боломжтой гэж ярьж байгаа боловч өнгөрсөн Засгийн газар 2015 онд Хятадын үл мэдэх компанитай гэрээ байгуулаад баруун Цанхийг үнэгүй шахуу өгчихсөн байх жишээтэй. Одоо энэ гэрээ хөрөнгө оруулалт татахад маш том асуудал болон гарч ирж байна. Ийм асуудлуудыг нэг нэгээр нь шийдэж Монгол руу оруулах долларын урсгалыг эрчимжүүлнэ. Хэрэв “Таван толгой”-н гэрээ амжилттай болбол дөрвөн тэрбум ам.доллар, ТЭЦ 5 төсөл хэрэгжвэл 1.5 тэрбум ам.долларын урсгал ирнэ. Томоохон төслүүдийг хөдөлгөж, бодлогоо зөв хэрэгжүүлбэл эдийн засаг хурдан хугацаанд өөрчлөгдөж болно” хэмээн хэлсэн юм. Хүлээлт үүсгээд буй энэ чухал ордын нэг хэсгийг гадныхан үнэхээр эзэмшиж, үйл ажиллагаагаа өөрсдөдөө таатай нөхцөлөөр бодлогын түвшинд хэрэгжүүлээд эхэлчихсэн гэж үү. Шалтгаан нь хаанаас эхтэй, юу болохыг өмнө дурдсан “Эрдэнэс Таван толгой”-н гүйцэтгэх захирлын үгнээс харчихаж болно.
Үргэлжлэлийг эндээс уншина уу